Khám bệnh nghề nghiệp cho công nhân làm việc trong công ty sản xuất gỗ là một phần rất quan trọng trong công tác an toàn vệ sinh lao động. Môi trường làm việc với gỗ tiềm ẩn nhiều yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, như bụi gỗ, tiếng ồn, hóa chất xử lý gỗ, rung động từ máy móc, v.v. Vậy điều doanh nghiệp cần biết nội dung khám BNN?
I. Nội dung tổng quát
1. Mục tiêu khám:
- Phát hiện sớm các bệnh nghề nghiệp do tiếp xúc với bụi gỗ (bụi phổi, viêm phế quản mãn…).
- Đánh giá ảnh hưởng của môi trường làm việc đến sức khỏe người lao động.
- Tư vấn phòng bệnh và bố trí công việc phù hợp.
- Làm cơ sở quản lý sức khỏe nghề nghiệp và lập hồ sơ bệnh nghề nghiệp (nếu cần).
- Thực hiện đúng quy định của Bộ luật Lao động và Luật An toàn vệ sinh lao động.
2. Vì sao cần khám bệnh này:
Trong quá trình sản xuất gỗ (xẻ, cắt, chà nhám…), bụi gỗ phát tán rất nhiều và có thể:
- Gây kích ứng đường hô hấp.
- Gây viêm phế quản mãn tính, hen suyễn nghề nghiệp.
- Nếu tiếp xúc lâu dài, bụi gỗ mịn có thể gây bệnh bụi phổi (một dạng bệnh phổi nghề nghiệp – tuy phổ biến hơn ở ngành than, đá, xi măng nhưng vẫn có thể xảy ra trong ngành gỗ, nhất là khi không có bảo hộ đúng cách).
- Tùy theo vị trí mà có các yêu cầu khám khác.
3. Hồ sơ chuẩn bị
- Danh sách công nhân.
- Danh sách các yếu tố nguy cơ trong công ty (nếu có).
- Giấy giới thiệu của công ty đến cơ sở y tế.
II. Các nội dung kám bệnh nghề nghiệp thường bao gồm:
1. Khai thác tiền sử phơi nhiễm & bệnh lý:
- Thời gian làm việc trong môi trường có bụi gỗ.
- Vị trí công việc (cắt, mài, phun sơn, v.v.).
- Tiền sử hô hấp: ho khan, ho có đờm, khó thở, khò khè…
- Tiền sử hút thuốc lá (yếu tố cộng hưởng quan trọng).
2. Khám lâm sàng tổng quát:
- Đo huyết áp, cân nặng, chiều cao
- Khám nội khoa (tim, phổi, gan,…)
- Khám tai – mũi – họng, mắt, da liễu.
3. Khám chuyên khoa theo yếu tố nguy cơ nghề nghiệp:
- Nếu công nhân tiếp xúc với bụi gỗ: Chụp X.quang phổi, đo chức năng hô hấp
- Nếu công nhân tiếp xúc với tiếng ồn lớn: Đo thính lực (audiometry)
- Nếu công nhân tiếp xúc với hóa chất (sơn, keo, PU): Khám da liễu; khám gan, thận nếu tiếp xúc nhiều
- Nếu công nhân làm việc với máy móc rung động: Đánh giá thần kinh ngoại biên; xét nghiệm cơ bản
- Nếu công nhân làm việc trong tư thế gò bó: Khám cơ xương khớp
Khám lâm sàng hệ hô hấp: Nghe phổi bằng ống nghe để phát hiện rales, wheezing (ran, rít); Đánh giá dấu hiệu viêm phế quản mãn: ho ≥3 tháng/năm trong 2 năm liên tiếp.
Chụp X.Qiang phổi: Giúp phát hiện các tổn thương đặc hiệu của bệnh bụi phổi (xơ hóa phổi, nốt mờ…); Phân biệt với các bệnh khác (lao phổi, u phổi…).
Đo chức năng hô hấp (Hô hấp ký – Spirometry): Đo chỉ số FEV1, FVC, Tiffeneau…; Phát hiện sớm tình trạng hạn chế/ tắc nghẽn đường thở – dấu hiệu của viêm phế quản mãn, hen nghề nghiệp…
4. Xét nghiệm cận lâm sàng (tùy theo mức độ):
- Xét nghiệm máu, nước tiểu.
- Xét nghiệm men gan, chức năng thận.
- Xét mghiệm đờm (nếu ho đờm).
- Chụp X.quang cột sống, ngực.
5. Một câu hói khá thú vị, khi các công ty muốn tiết kiệm chi phí mà chỉ xét nghiệm nước tiểu mà không xét nghiệm máu: Thì vẫn có giá trị nhưng hạn chế về mặt chuẩn đoán.
Nước tiểu phản ánh khá nhiều về chức năng thận, chuyển hóa cơ bản, và một phần về nhiễm trùng đường tiết niệu, ví dụ như: Protein có thể liên quan đến bệnh lý thận; Glucose có thể cảnh báo tiểu đường; Hồng cầu/bạch cầu gợi ý viên đường tiết niệu; pH, tỷ trọng, ketone,… gợi ý đến tình trạng chuyển hóa.
Còn xét nghiệm máu thì sao: Đây là cách đánh giá trực tiếp, chính xác và toàn diện hơn về: Chức năng gan (men gan AST, ALT); Chức năng thận (ure, creatinine); Tình trạng viêm nhiễm, thiếu máu, nhiễm độc (qua công thức máu); Mỡ máu, đường huyết (liên quan đến chuyển hóa).
Vậy nếu bỏ xét nghiệm máu thì sẽ:
Không đánh giá được đầy đủ tình trạng sức khỏe, đặc biệt là gan, thận và chuyển hóa – những cơ quan dễ bị ảnh hưởng bởi hóa chất, bụi gỗ, và các yếu tố nghề nghiệp.
Có thể bỏ sót các dấu hiệu bệnh nghề nghiệp ở giai đoạn sớm.
Nếu có bệnh nghề nghiệp được công nhận (ví dụ: viêm phế quản mạn do bụi gỗ), bạn sẽ cần xét nghiệm máu để hoàn tất hồ sơ giám định.
6. Vậy trong trường hợp nếu công nhân chỉ khám bệnh bụi phổi và viêm phế quản mãn tính thì có cần xét nghiêm nước tiểu không?
- Vì đây là các bệnh hô hấp, liên quan đến phổi, phế quản, nên các chỉ số chính cần theo dõi là: X-quang, chức năng hô hấp, và các dấu hiệu lâm sàng của đường thở.
- Nước tiểu không phản ánh được trực tiếp tình trạng phổi, nên ít giá trị trong chẩn đoán nhóm bệnh nghề nghiệp dạng này.
Vậy khi nào thì cần:
Nhiều doanh nghiệp lồng ghép khám nghề với khám sức khỏe định kỳ, nên bác sĩ vẫn chỉ định nước tiểu để kiểm tra: Đường niệu (phát hiện sớm tiểu đường), đạm niệu (chức năng thận), hồng cầu/bạch cầu (nhiễm trùng tiết niệu, sỏi, viêm)
Làm hồ sơ y tế đầy đủ: đôi khi để đảm bảo đồng bộ hồ sơ khám bệnh, nước tiểu vẫn được xét như 1 bước tiêu chuẩn của khám định kỳ.
Nếu có dấu hiệu lâm sàng liên quan: ví dụ người lao động than mệt, tiểu bất thường, phù… thì bác sĩ sẽ chỉ định thêm để loại trừ các bệnh lý khác không liên quan nghề.
7. Đánh giá đủ điều kiện kết luận bệnh nghề nghiệp:
Dựa vào:
- Thời gian phơi nhiễm.
- Bằng chứng tổn thương thực thể (X-quang, đo chức năng hô hấp).
- Triệu chứng lâm sàng.
- Loại trừ các nguyên nhân khác.
8. Một số lưu ý khi tổ chức khám:
- Thời điểm: tối thiểu 1 lần/năm hoặc khi có dấu hiệu bất thường.
- Đối tượng ưu tiên: người trực tiếp làm việc ở bộ phận sinh bụi (cưa, mài, chà nhám…).
- Cần bảo mật thông tin sức khỏe, lưu trữ hồ sơ đầy đủ.
III. Công ty sản xuất gỗ thì bệnh bụi phổi là loại gì?
Khi nói đến bệnh bụi phổi, ta cần phân biệt rõ loại bụi mà người lao động tiếp xúc, vì mỗi loại bụi gây nên một dạng bệnh bụi phổi khác nhau:
Đối với bụi phổi silic nghề nghiệp: Gồm ngành đá, xây dựng, gốm sứ, luyện kim…
Bụi phổi amiăng nghề nghiệp: Sản xuất vật liệu cách nhiệt, tấm lợp fibro xi-măng…
Bụi phổi bông nghề nghiệp: Ngành dệt, bông, xơ sợi…
Bụi gỗ là bụi hữu cơ (organic dust), không phải bụi vô cơ khoáng chất như silic hay amiăng, không gây xơ hóa phổi đặc biệt như bụi Silic. Nó được tạo tra trong quá trình: Xẻ, cắt, mài, chà nhám, phay gỗ; Chế biến nội thất, sàn gỗ, cửa gỗ…
Đây là bụi thuộc nhóm: Bụi hữu cơ gây kích ứng và dị ứng đường hô hấp.
Công nhân Ngành gỗ bị bụi phổi gì?: Ngành gỗ chủ yếu gây:
- Viêm phế quản mãn tính
- Hen phế quản nghề nghiệp
- Viêm mũi dị ứng nghề nghiệp
- Tăng nguy cơ ung thư đường hô hấp (trong một số loại gỗ nhất định như gỗ sồi, gỗ thông, v.v.)
Đặc điểm bụi:
- Gồm các hạt cellulose, lignin, tinh dầu, nhựa cây…
- Không gây xơ hóa phổi kiểu bụi vô cơ khoáng chất (như silic hay amiăng).
- Tuy nhiên, nếu hít lâu dài, đặc biệt là bụi mịn, có thể:
- Gây viêm đường hô hấp mãn tính (như viêm phế quản mãn),
- Gây hen phế quản nghề nghiệp, viêm mũi dị ứng,
- Tăng nguy cơ ung thư mũi, xoang (với gỗ cứng, như sồi, beech).
Trên đây là những thông tin tổng hợp về đặc điểm của bụi gỗ trong ngành sản xuất gỗ, các bệnh nghề nghiệp có thể gặp phải. Mặc dù bụi gỗ không gây ra các dạng bụi phổi điển hình như silic hay amiăng, nhưng vẫn có thể dẫn đến các bệnh hô hấp mãn tính như viêm phế quản mãn, hen phế quản – là những bệnh nghề nghiệp được công nhận và chi trả bởi BHXH nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện. Vì vậy, doanh nghiệp cần chú trọng đến việc đánh giá môi trường lao động và tổ chức khám sức khỏe nghề nghiệp định kỳ nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người lao động.
Bài này chỉ là bản content mẫu – Huu Binh
